10.1. Bijlage: Mise-en-scène noteren

© Walter Roozendaal - www.muzemuzette.com - en Janine Slijkhuis - www.janineslijkhuis.nl - klik hier voor meer informatie

In de ruimste zin is de mise-en-scène van een stuk: alle afspraken die er gemaakt worden over de handelingen van spelers. Daarvan is de belangrijkste afspraak vaak: hun bewegingen over het toneel, van plek naar plek. Bijvoorbeeld: ‘een speler komt op van links voor, loopt naar de keukenla en haalt er een mes uit.’

Het scheelt een regisseur ongelooflijk veel energie, wanneer iemand anders de mise-en-scène noteert, en die ook tijdens de repetities controleert. Elk moment dat een regisseur niet zelf in zijn aantekeningen hoeft te kijken kan hij spelers observeren — en dat is de basis van regisseren. Elk moment dat een regisseur niet kijkt is een gemiste kans op regie.
Dat geldt ook voor de controle op de tekst: daar kan een souffleur een enorme hulp zijn.

Drie aspecten

Mise-en-scène gaat vaak over:

• de regeling van het verkeer (iemand gaat van de slaapkamer naar de keuken),
• het creëren van betekenisvolle beelden, die iets uitdrukken over de sfeer of over onderlinge verhoudingen (een speler staat linksvoor op het toneel met zijn gezicht naar het publiek en zijn rug naar een groep, die meer naar rechtsachter staat en rechts opzij in de coulissen kijkt — en ziet er daarom heel eenzaam uit),
• een speler in beweging uitdrukking laten geven aan de emotionele betekenis van tekst (een speler doet daadkrachtig een stap naar voren terwijl hij zegt ‘Wat zullen we nou krijgen!’).

Voor mij als regisseur luistert mise-en-scène bijzonder nauw. Ik vind het in beweging ruimte geven aan emoties één van de mooiste gereedschappen voor spelers. Dat is precisiewerk.
Voel bijvoorbeeld het verschil:

• een speler zegt ‘Wat zullen we nou krijgen!’ en doet na ‘Wat’ een stap naar voren,
• een speler haalt adem, doet een stap naar voren en zegt vrijwel tegelijkertijd ‘Wat zullen we nou krijgen!’,
• een speler haalt adem, en maakt zijn voet op die inademing al een beetje los van de grond, maar zet de stap naar voren pas daadwerkelijk op het woordje ‘nou’.

In de laatste twee gevallen ondersteunt de beweging de emotie veel meer, in het eerste geval komt de beweging er minder betekenisvol achteraan.

Vijf elementen

Wanneer iemand ergens in de kantlijn ‘stapje naar voren’ noteert, zegt dat dus veel te weinig. Ik wil veel meer weten:

• welk moment ik met een speler heb afgesproken om een beweging in te zetten,
• hoe lang deze duurt,
• hoe deze er op de plattegrond van het speelvlak uitziet,
• begin- en of eindopstelling ten opzichte van andere spelers en decor,
• en ook: wat de kijkrichting van de speler is waarin de emotie geprojecteerd wordt.

De eerste twee kan je aantekenen in de tekst (start en eind van een beweging), voor de andere zijn pijltjes op een plattegrond handig (de afgelegde weg, kijkrichting en opstelling).
Met  rondjes geef ik de plek aan van een speler, met ook daaraan een streepje voor de kijkrichting.